Kodi 17-20/ 2017

Kujtime të trishta     

Reflektimi i shenjave që dhimbja la pas ekziston ende, edhe pse jeta vazhdon rrjedhën e saj, kurrsesi asgjë nuk mund ta fshijë atë dhimbje.

1997

 

Vizionet e kujtesës sime…

Deri në njëfarë kohe qyteti im quhej i sigurt, të shtëna armësh dëgjoheshin rrallë, ende nuk ishin dëgjuar incidente që mund të ndryshonin rrjedhën e jetës. Këtë e dëgjonim nga bisedat që bënin të rriturit, më pas e dëshmoi edhe ardhja e shumë nxënësve nga qytetet e tjera, nga qytetet që quheshin si “zonat e zjarrit”. Ata qëndruan te të afërmit dhe studiuan në shkollën tonë, jeta në vendet e tyre nuk ishte e sigurt.

Në klasën time erdhi një vajzë, u gëzuam për këtë fakt, pasi kjo na mundësoi të krijonim shoqëri të re, i gëzoheshim këtij fakti sepse ne nuk e dinim kuptimin e fjalës luftë. Ajo na tregoi ç’ishte lufta, thoshte se e kishin të pamundur të dilnin në rrugë, madje edhe qëndrimin brenda nuk e kishin të sigurt, plumbat ishin të pashmangshëm, të vinin nga dritarja dhe bënin rikoshetë në tavolinë. Jeta ishte e frikshme…

Mirëpo, siguria nuk do të jetonte gjatë, ngjarjet pasonin njëra-tjetrën, shumë shpejt kjo vëllavrasje, rebelim, apo luftë civile s’di si mund ta quaj, filloi edhe në qytetin tim, ndoshta jo në ato përmasa si në disa qytete të tjera, por frika u bë reale, e preknim çdo ditë. Ankthi dhe pasiguria u ngurtësuan aq shumë, saqë dukej sikur s’kishte më oksigjen. Dëgjoje të shtëna nga të katërta anët dhe më pas shikoje plumbat që bini poshtë dritares. Ishte luftë. Shkollat u mbyllën në të gjithë vendin, askush dhe asgjë s’ishte e sigurt. Përditë dëgjoje fjalë; dikush është rrëmbyer, dikush është vrarë, dikë kanë vjedhur… ishin këto kryefjalët e atyre ditëve. Për disa ishte kënaqësi, punë, apo ku e di unë se çfarë të mire mendonin ata që krijuan këtë batërdi, ndërsa për të tjerë frikë dhe tmerr. Nëse do të dilje nga shtëpia, jetën e kishe në fije të perit. Asgjë s’kuptonim! Na dukej sikur të gjithë luftonin kundra të gjithëve dhe që as vetë s’e dinin pse. Marrjen e armëve shumë njerëz e justifikonin me situatën, duhet të vetëmbroheshin, ishte e vetmja mënyrë për të mbrojtur veten dhe familjen. Nga çasti në çast mund të vinte dikush që nën kërcënimin e armëve mund të rrëmbente gjithçka që ti kishe, pa kursyer këtu djemtë dhe vajzat për t’i përdorur më pas: djemtë për trafik organesh dhe femrat për prostitucion. Kishe dëgjuar se kishte ndodhur diku, jo shumë larg, por s’përjashtohej mundësia se mund të ndodhte në lagjen tënde apo më keq akoma në familje. Këto ngjarje i dëgjonim fshehurazi nga të rriturit dhe i diskutonim me njëri-tjetrin duke u dhënë atyre një kuptim, sipas perceptimit tonë.

Hapja e depove është një tjetër ngjarje që është përjetësuar në kujtesën time. Fillimisht këtë e dëgjuam një pasdite kur luanim te sheshi, aty jo shumë larg nesh shikonim shpesh të rritur që mblidheshin për të transmetuar lajmet e ditës dhe për të diskutuar për të ardhmen. Pikërisht aty u përfol për hapjen e depos ushqimore dhe u bënë plane që të shkonin të nesërmen, nuk e kuptoja shumë këtë fjalë, por dija se atje gjëje çdo gjë, të paktën kështu thoshin ata. Aty unë u njoha për herë të parë me këtë fjalë dhe ngjarjet që rrodhën më vonë ma shpjeguan më së miri kuptimin e saj. Shumë njerëz rendën drejt tyre dhe morën ç’gjetën. Ishin orendi shtëpiake, që me thënë të vërtetën s’kishin vlerë fare për nga cilësia. Filluan t’i shkëmbenin me njëri-tjetrin të lumtur, thua se me to ia hodhën hallit. Pas tyre u hap një tjetër, e kështu pasuan me radhë, depoja e ushqimeve, e veshmbathjeve, e armëve, e drithërave… Kjo e fundit pati shumë interes. Më kujtohet shumë mirë ai moment, kur makina me drithëra zbarkoi në lagje dhe si njerëzit, të lumtur, u turrën drejt saj. Thasët me grurë zbriteshin, numëroheshin, e më pas secili merrte pjesën e tij dhe i drejtohej shtëpisë. Thoshin se hyrja në depo ishte e frikshme, që të merrje drithëra duhet të bëje pazar kokën. E tmerrshme! Të guximshëm ishin ata njerëz! Por më e guximshmja ishte dyndja e popullit drejt armëve. Merrnin armë si të uritur, madje nga dy e nga tre, gëzimi i atyre njerëzve ishte në qiellin e shtatë se kishin armë. Absurde! Gjithmonë i kam pasur frikë armët, s’e di pse, por më tmerrojnë. Ndoshta ishin ato ngjarje që ushqyen në shpirtin tim këtë lloj frike?! S’di ç’të them!

A mundet që disa filiza ta sfidojnë acarin?!

Mbyllja e shkollave ishte një tjetër produkt i asaj lufte, kjo në fillim na gëzoi, kishim nevojë për pak pushime, por kur ditët u bënë javë trishtimi nisi të lexohej në sytë tanë dhe dita-ditës bëhej i thellë. Shumë nga ne nuk e dinte kuptimin e fjalës luftë dhe shpesh ishim të pabindur ndaj këshillave të prindërve. S’e harroj atë ditë! Jo, asnjëherë! Edhe pse prindërit na kishin ndalur shumë herë që të mos dilnim për të luajtur, sepse jeta ishte në rrezik, nuk i dëgjuam. Shkolla na u mbyll, vallë a duhet t’i linim dhe lodrat?! Vërtet tmerr! Ishim pikërisht atje te vendi ynë, ku luanim çdo ditë, atje ku lulëzonte gëzimi fëmijëror, atje u mboll frika. Atje u mboll frika jonë për jetën. Disa të shtëna armësh po vinin drejt nesh dhe plumbat po na fluturonin mbi kokë, ne vazhdonim lojën të qetë, mendonim se ishim të pafajshëm, askujt nuk i kishim bërë keq, ndaj askush nuk do t’na gjuante. Por, jo! Dikush, që e kishte fytyrën të mbuluar me një maskë të zezë, pa çikën e frikës dhe të mëshirës nisi të gjuante, jo më në qiell, por poshtë, në tokë, drejt nesh. Ishin klithmat e nënave tona që na trembën e na bënë të lëviznim prej vendit dhe pas disa sekondash pamë që plumbat rrëshqitën poshtë këmbëve. Të lemerisur ikëm nga sytë këmbët. Ajo mund të ishte dita jonë e fundit, nëse nuk do t’na gjendeshin nënat pranë. Si duket fati nuk ishte shkruar atje, ndoshta jemi jetëgjatë dhe siç i thonë asaj shprehjeje, “jetëgjati s’bëhet kurrë jetëshkurtër”. Ne jetuam, por ishte pikërisht ai moment që lindi te ne frikën e luftës dhe po ashtu shënoi fillimin e një burgu disajavor. Frika filloi të bashkëjetonte edhe me ne, nuk kishim më nevojë për fjalët kufizuese të prindërve, ishte frika që i ndalte daljet tona nga shtëpia, natyrisht dhe lojërat, ajo hodhi rrënjë dhe rritej dita-ditës. Frika na i përplasi dëshirat, e ato të tmerruara u strukën mes katër mureve, bashkë me to edhe ne, ndërsa një shkretëtirë guri dhe plumbash mbërtheu vendin tonë të lodrave.

E kështu nisi burgimi jonë. Burgim i frikshëm më duket teksa e mendoj sot. Të vetmen gjë që bënim ishte të numëronim ditët dhe ato shtoheshin e shtoheshin. Shpesh pyesnim prindërit, se a kishte fund ai burg, nëse po kur do të ishte fundi i tij. Askush s’na përgjigjej sepse askush s’dinte asgjë. Ëndrrat na ngrinë, fatet tona dukeshin sikur s’kishin më shpresë dhe gjëmimet e orës po shuheshin ngadalë…

Eh, ç’faj kishim ne fëmijët, njerëzit më të pafajshëm, të vuanim gabimet e disa njerëzve të pandërgjegjshëm?! Pse duhet të ndalnim ne shkollën?! Pse duhet të ndalnim lodrat?! Pse duhet të kufizonim lirinë?! Pse duhet të bashkëjetonim me frikën kur ishim të pafajshëm?! Dhimbje…

Dhimbja nuk ka të njëjtën peshë, tjetër gjë është ta dëgjosh dhe tjetër ta përjetosh, madje rëndesa varet edhe nga lloji i saj. Ne në atë kohë përjetuam dhimbjen e frikës, të të mos qenët të lirë dhe të kufizimit të lojërave, ndërsa mikja jonë, përpos këtyre jetoi edhe dhimbjen e humbjes së prindërve. Kjo dhimbje ishte shumë e rëndë, s’kishte limit. Po, vallë, a e dinin ata sesa vuajti ajo?! A ia panë faqet e mbytura nga lotët?! A ndien ndonjëherë mëshirë për këtë lloj dhimbjeje?! Jooo, asnjëherë! Tashmë ajo kohë ka ikur, shumë gjëra kanë ndryshuar, por jo, s’e shlyen dot këtë gabim sepse dhimbja mbetet dhimbje.

Ne i rifituam sërish lodrat, edhe lirinë, por ato kujtime askush nuk na i largoi, as koha. Ato janë rrënjosur thellë në memorien e gjithsecilit. As mikes sonë s’ia ktheu kush prindërit, edhe pse ajo i kërkonte çdo ditë, lutej çdo ditë, por…

Ishte ajo 1997 që ia mori prindërit dhe ia vrau lumturinë. Ajo që i ndryshoi tërësisht jetën. Ajo që gatoi këtë ushqim dhe helmoi me qindra zemra.

Sa e pavlerë na dukej vetja neve, që s’mundnim t’i qëndronim pranë mikes sonë në ato momente dhimbjeje, që ta ndante me ne, ndoshta kështu lehtësohej disi, por koha nuk i bënte të pamundur. E ajo e vetme kaloi çdo gjë, edhe kohën. Nuk ishte e vetmja që kishte këtë fat! Ishin shumë si mikja jonë që u mallkuan më të tillë dhimbje, sepse lufta do gjak dhe gjaku atë kohë nuk u kursye, u derdh lumë.

Jemi një popull që trashëgojmë një histori të mbushur me beteja dhe heroizma, që do të thotë se s’kemi pas frikë nga lufta dhe plumbat. Si duket e kemi trashëguar më së miri këtë virtyt, por ndërmjet historisë dhe kohës sonë qëndron një ndryshim i madh, dikur luftonim me armikun për t’u mbrojtur, sot luftojmë me vetveten. Paradoksale…

E kemi ne një të metë të madhe që na karakterizon si popull, gjithmonë i zgjidhim gjërat me dhunë dhe jo me diskutim, duhet të iknin shumë jetë njerëzish për të kuptuar dhe për të ndryshuar. Po, pse?! Kur do ta kuptojmë ne se me dhunë lëndojmë veten dhe të tjerët, dhe mund t’mos fitojmë atë që duam, ndërsa me anë të diskutimit gjërat sheshohen duke i çuar drejt një pikëtakimi dhe në fund të gjithë mund të dalin të fituar?!

Sot natyrshëm na lind pyetja, çfarë të mire sollën kompozuesit e “97-s”?! E përgjigjja është e qartë. Asgjë tjetër, veç se mbollën frikë, lot, vjedhje, predha, tym, vrasje, rroba të zeza… dhe shkatërrim gjithandej duke e çuar këtë vend disa vite pas.

Shumë kemi gabuar!

Ky gabim na kushtoi shtrenjtë. Tani asgjë s’mund të ndryshojmë nga e shkuara jonë, asgjë nga e shkuara s’mund të kthehet pas, por atë që kemi në dorë dhe që mund ta bëjmë më së miri, është projektimi i së ardhmes. Thonë se gabimi është mësuesi më i mirë. Lutem që këto gabime t’na shërbejnë për të krijuar një të ardhme me mure të forta, ku në themel të saj të qëndrojë lumturia e këtij populli.